یادگار ماندگار طاهر اهل کتاب

لیزنا؛ سید کاظم حافظیان رضوی، کتابدار: چهاردهم اردیبهشت ماه امسال مصادف است با سی امین سالگرد درگذشت یکی از نادره کاران حوزه کتابداری و اطلاع رسانی ایران، زنده یاد دکتر احمد طاهری عراقی. وی در یکم اسفند 1322 خورشیدی در اراک زاده شد و پس از گذراندن دوران تحصیلات ابتدایی و متوسطه در اراک، برای ادامه تحصیل به تهران آمد و در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، در رشته ادبیات فارسی درس خواند و دانشنامه کارشناسی خود را دریافت کرد. در سال 1345 در بنیاد فرهنگ ایران مشغول به کار شد. در سال 1348 در "مرکز خدات کتابداری" که یکی از مراکز تاثیر گذار در تحقیقات و تولید منابع پایه و مرجع رشته کتابداری و اطلاع رسانی بود به کار پرداخت. در سال 1351 برای تحقیق در رده‌بندی کتب علوم اسلامی به کتابخانه آستان قدس رضوی و سپس به دارالکتب مصر (کتابخانه ملی مصر) سفر کرد. سال 1355 به منظور ادامه تحقیق در رده‌بندی علوم اسلامی به انگلستان رفت. یک سال بعد فرصت ورود وی به دانشگاه ادینبورو برای ادامه تحصیل فراهم آمد و در کنار تحصیلات دوره دکتری در آن دانشگاه به تدریس مثنوی مولانا و دیوان حافظ می‌پرداخت. سال 1361 موفق به دریافت درجه ‌دکتری در رشته ادبیات عرب شد.

پس از بازگشت به ایران با سمت معاون علمی در بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی مشغول به کار شد. سردبیری نشریه وزین "تحقیقات اسلامی" را نیز به عهده گرفت و 8 شماره از آن زیر نظر وی انتشار یافت. در سال 1369 نخستین بخش دانشنامه جهان اسلام (حرف ب، جزء اول) با مدیریت ایشان منتشر شد.

تالیف و ترجمه 34 مقاله معتبر علمی، 15 نقد و معرفی کتاب و تصحیح چندین رساله و همکاری درتدوین چند اثر برجسته علمی و ادبی، از جمله فعالیتهای اوست. مقالات و آثار وی از عمق و مداقه‌ای سرشار از منابع و مآخذ معتبر برخوردار است. دقت و باریک بینی او در تمام نوشته ها و ترجمه هایش زبانزد اهل فن بود.

آنچه نگارنده بر خود فرض می‌داند به عنوان یادگاری ماندگار در حوزه کتابداری  اطلاع رسانی بر آن تاکید داشته باشد، تالیف و تدوین دو اثر برجسته و کاربردی است. یکی "رده بندی دهدهی دیویی: اسلام" در سال 1353، و دیگری "رده BP اسلام : گسترش رده اسلام بر اساس نظام رده‌بندی کنگره " در سال 1358 است. همچنین همکاری وی در گسترش "رده بندی دیویی: زبانهای ایرانی" در سال 1350؛ و "رده بندی دهدهی دیویی: ادبیات ایرانی" در سال 1351 .

زنده‌یاد دکتر احمد طاهری عراقی با اشراف و شناخت عمیق و دقیقی که از منابع علوم اسلامی به معنای اعم آن داشت، و همچنین بدون جانبداری از مذهبی خاص درمیان مذاهب اسلامی ظهور یافته پس از دوران پیامبر (ص) و همچنین تسلط بی بدیل او به محتویات آثار مکتوب اسلامی در شبه جزیره، شبه قاره، شمال آفریقا و اندلس، ایران و دیگر کشورهای اسلامی و با بهره گیری از مراجع و کتب به زبانهای مختلف در حوزه علوم کتابداری، تالیف و تدوین گسترشهای رده بندی اسلام برای رده بندی دهدهی دیویی و رده بندی کنگره را وجهه همت خود قرار داد و به قضاوت صاحبنظران حوزه رده بندی در کتابداری و اطلاع رسانی به ویژه مهربانوی کتابداری ایران، زنده یاد پوری سلطانی (پوراندخت سلطانی شیرازی، 1310-1394)، کار بنیادی طاهری عراقی یادگاری ماند برای کتابخانه‌های ایران و جهان برای سازماندهی آثار حوزه اسلام  و علوم اسلامی. مقدمه جامع و ارزند, او در کتاب "رده BP اسلام برای رده‌بندی کتابخانه کنگره" نشان از عمق دانش و مطالعات وسیع او در حوزه رده‌بندی علوم به طور عام و رده‌بندیهای کتابخانه‌ای به طور خاص دارد.

در کنار فعالیتهای علمی، و پژوهشی و تالیف وترجمه آثار متنوع، دکتر طاهری تدریس درس مرجع شناسی اسلامی و انسانی، برای دانشجویان رشته کتابداری و اطلاع رسانی دردانشگاه تهران در دو مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد، را نیز برعهده داشت. نگارنده این سطور افتخار شاگردی و فراگیری در محضر استاد را داشته و نیک می‌داند چه جامها از زلال اندیشه و درس او پر کرده و نوشیده است.  

چندی است که در دوران خانه‌نشینی کرونایی، پس از 34 سال، پاکنویس یادداشتهای کلاس درس "مرجع شناسی اسلامی و انسانی" دکتر احمد طاهری عراقی را به سرانجام رساندم تا اگر عمری باشد و توانی،‌نسخه‌ای ویراسته از آن را منتشر نمایم.

دریغ و درد که این فرهیخته گرانسنگ در سن 48 سالگی در اثر ابتلا به ذات‌الریه آفتاب عمرش غروب کرد و جامعه علمی حوزه کتابداری و اطلاع رسانی را از گرمای وجودش محروم ساخت. چهاردهم اردیبهشت 1370 خورشیدی.

در خاتمه این یادنامه، مناسب می‌دانم مطالب خود را با آوردن بند اول از یادداشت ناشر کتاب یادگار طاهر، شامل مجموعه مقالات استاد که به انتخاب پوری سلطانی و کامران فانی گردآوری شده، و مرکز نشر دانشگاهی آن را منتشر کرده است، به پایان برسانم.

" عمر کوتاه دکتر احمد طاهری عراقی با کتاب گذشت. کتاب خواندن کار اصلی او بود و او از جمله کسانی بود که خواندن را بر نوشتن ترجیح می‌داد. سرمایه‌ای که از خوانده‌های خود اندوخته بود درا ختیار دوستان و دانشجویان و طالبان علمی که به او مراجعه می کردند می‌گذاشت، به هیچوجه با نوشته هایی که از او بازمانده است تناسب ندارد. آشنایی عمیق او با غالب حوزه های فرهنگ ایرانی و اسلامی، شناخت او از قواعد و ملاکهای امروزی تحقیق، قوه نقدی که در او بود و کمال جویی ذاتی او باعث شده بود، بسیار بخواند، بسیار یادداشت کند و کم منتشر کند. طاهری در نوشتن وسواس داشت، تا در موضوعی همه منابع را استفاده نکرده بود، دست به قلم نمی‌برد و تا از کمال نوشته‌ای مطمئن نمی شد، آن را به چاپ نمی‌سپرد، و در بسیاری از موارد تشویق و اصرار دوستان بود که او را وادار می‌کرد نوشته‌ای را به نشریه‌ای بدهد. در همه مراحل چاپ بانوشته‌اش بود تا مبادا خطایی مطبعی در آن راه بیابد یا نوشته ای به آن آراستگی و زیبایی که او می‌خواست از چاپ درنیاید[1]".

نوشته های معدود او از وسعت اطلاع و قدرت او در تحقیق خبر می‌دهد. روحش شاد و یادش گرامی...

حافظیان رضوی، سیدکاظم.  «به مناسبت سی امین سال غروب حیات دکتر احمد طاهری عراقی؛ یادگار ماندگار طاهر اهل کتاب». سخن هفته لیزنا، شماره 537،  13 اردیبهشت ۱۴۰۰.

 -------------------------------------------------------------------------

[1] . یادگار طاهر؛ مجموعه مقالات دکتر احمد طاهری عراقی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1382.