باز هم درباره مطالبات صنفی

لیزنا، سید ابراهیم عمرانی، سردبیر:  مطالبات صنفی جدی‌تر شده و اگر با همین فرمان به جلو حرکت کند، ‌شاید منشاء حرکتهای موثری برای دانش آموختگان رشته ما و جامعه باشد.

در نشست مطالبات صنفی یکشنبه 23 شهریور، در مرحله اول انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران و ایرانداک و شورای برنامه ریزی وزارت علوم و انجمن نخبگان، کارهای دو سال اخیر خود را ارائه دادند و گفتند که پیگیریها ادامه دارد و همه اینها باز هم دنبال می‌شود. و امیدواریم که نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و کتابخانه ملی هم به این حرکت بپیوندند.

از ابتدای انتصابات در حوزه کاری رشته ما، توسط دولت کنونی،  5 کتابدار بر راس 5 نهاد مرتبط با حرفه و رشته ما، همواره بر لزوم داشتن جلساتی برای هماهنگی تاکید کرده‌ایم و باز هم تاکید می‌کنیم. و برای ادامه از کتابخانه ملی و نهاد هم تقاضا داریم که در این حرکت انجمن و ایرانداک را همراهی کنند و به کمک بیایند. مدیران بزرگوار به این مهم دقت کنید، همکاری شما در حرکتهای صنفی، استخدام یا قول استخدام نیست، همراهی در یافتن راه حل است. مسایل مرتبط با استخدام و مشکلات کلان استخدامها را می‌دانیم. به هم‌فکری و همراهی هر چهار نهاد در کنار هم نیاز داریم.

دکتر حسن زاده در نشست اخیر کمیته صنفی، مطالبات را به دو دسته تقسیم کرد،‌ 1- یافتن شغل و 2- ساختن شغل و من اینجا اضافه می‌کنم 3- تثبیت موقعیت حقوقی کتابداران. دبیر کمیته برنامه ریزی و وزارت عتف و دبیر انجمن نخبگانی، کارهای انجام شده در حوزه یافتن شغل، و پیگیریهای انجام شده در سازمان امور اداری و استخدامی کشور و وزارت آموزش و پرورش را یادآوری کردند و وقت ایشان اجازه نداد که در ساختن شغل هم صحبتهای خود را ارائه کنند که حتما در نشست دیگر از ایشان خواهیم خواست که به این موضوع هم بپرازند. رئیس انجمن هم در هر دو مورد صحبت کردند و قول پیگیری دادند. لیکن میلاد روشنی در جمع بندی سوالهای دانش‌آموختگانی که نظراتشان را برای ایشان فرستاده بودند، 12 سوال را طرح کرد که جا دارد یک به یک پاسخ داده شود که جای ابهام نماند، چون من با سابقه ذهنی خودم به یاد دارم که برخی از موارد گفته شده،‌ در سخنان همان روز و حتی پیشتر آمده و حتی پاسخ داده شده بود.

به علاوه به عنوان دبیر کمیته صنفی انجمن امید دارم که به زودی بتوانیم نشست دوم را هم برگزار کنیم و از بزرگان بخواهیم که به سوالها پاسخ داده شود. تاکید دارم که نشست دوم را علاوه بر شورای برنامه ریزی وزارت علوم و ایرانداک و انجمن، با حضور کتابخانه ملی و نهاد کتابخانه‌های عمومی برگزار کنیم. مدیران گرامی توجه فرمایند، قرار نیست شما در این نشستها قول استخدام بدهید، معضل استخدامهای دولت برای همه ما اظهر من الشمس است، دست کم بیائید و با اشتراک مساعی، "‌مساله سازمان نظام مدیریت اطلاعات و دانش" را به مجلس بکشانیم و شاید با تاسیس نظام، بتوانیم موقعیتهای شغلی جدید را برای دانش‌آموختگان حوزه علوم اطلاعات تثبیت کنیم. برای این کار به همه مدیران نیاز داریم، باید بیانیه‌ای که به همراه پیش نویس نظام به مجلس می‌رود، ‌مزین به امضای هر چهار مدیر گرامی باشد،‌ کتابخانه ملی،‌نهاد کتابخانه‌های عمومی، ایرانداک و شورای برنامه ریزی وزارت علوم و انجمن، و حتی سازمانهایی که کمتر در این مسایل ورود کرده‌اند. همینطور از برخی کارشناسان خبره که سالها کارهای اجرایی در حوزه ما کرده‌اند. بنابراین بر تقاضای خودم به عنوان یک کتابدار قدیمی اصرار می‌کنم که در نشست دوم حتما مدیران چهار نهاد اصلی حرفه ما حضور داشته باشید و با برنامه ریزی دقیق، در بخشی از زمان به پرسشهای نشست پیشین پاسخ خواهیم داد و بخشی از نشست را به برنامه ریزی برای اصلاح پیش‌نویس نظام و فرستادن آن به مجلس خواهیم پرداخت.

و اما بعد،

 اینجا به عنوان دبیر کمیته مطالعات صنفی انجمن سوالی که برای خودم مهم شده را به رای می‌گذارم که نظر شما را هم بشنوم. کدام واقع‌بینانه‌تر است؟ یافتن شغل یا ساختن شغل؟ اگر به این مهم بپردازیم،‌ در نشست‌ بعدی کمتر به حاشیه خواهیم رفت و اصل مطلب را دنبال می‌کنیم. نظام مدیریت اطلاعات و دانش نیز، باید پس از تصویب (انشاءالله) در بیشتر موارد مشاغل جدید ساخته شده توسط دانش آموختگان را تثبیت کند،‌ و حریم این مشاغل را مشخص نماید، تا از دست‌درازی سایر رشته‌ها به مشاغل نوین در حرفه ما جلوگیری کند. حرفه ما که دانش آموختگانش با آموزشهای دانشگاهی به روز، مهارتهای لازم و کافی برای احراز مشاغل تازه را داشته باشند.

در این مورد آخر توضیحی بدهم،‌ همه تاکید من در همه این سالها بر مشاغل يا، مهارتها بوده، نه مدارک تحصیلی و دانش‌آموختگان و با اینکه می‌دانم دانشجویان عزیز از دستم عصبانی می‌شوند، باز هم تاکید می‌کنم که مهارتهای شما اهمیت دارد نه مدرکتان.

دوستان جوان و عزیز و بزرگوارم، دقت کنید، یکی از نکات مهمی که در نشست قبلی طرح شد، تناظر بین کتابخانه و کتابداری بود که متعلق به قرن 20 است و ما در قرن 21 این تناظر را از دست داده‌ایم. کتابدار برای کتابخانه تربیت می‌شد، و نسبت تربیت کتابدار با کتابخانه‌‌ها نیز به تعادل رسیده بود و اینک از کتابخانه با مفهوم و موقعیت قرن بیستمی آن اندکی گذشته و دوره گذار را طی می‌کنیم. دوره گذار از کتابخانه فیزیکی به کتابخانه‌ای مبتنی بر وب و هوش مصنوعی،‌کتابخانه، به عنوان یک پایگاه برای فعالیتهای پژوهشی در دانشگاهها و مراکز تخصصی پژوهشی و به عنوان یک مرکز فرهنگی- اجتماعی، در محله، ‌شهر،‌ روستا، مدرسه،‌ و محیطهای کودکان و نوجوانان. دوره گذاری که با تجاری سازی دانشگاهها حجم دانش‌آموختگان را چند برابر کرد، در حالیکه حجم کتابخانه‌ها کمتر و کمتر شد. با اینهمه به علل مختلف، ‌هنوز دانش آموختگان ما در ایران و بسیار کشورهای در حال توسعه  به دنبال استخدام در کتابخانه‌ها هستند. کتابخانه‌هایی که روز به روز کوچکتر می‌شوند و دانش آموختگانی که هر روز بیشتر و بیشتر می‌شوند.

نکته‌ای که باید به آن توجه ویژه کنیم، همایشهای متعددی است که کمیته های مختلف انجمن در این چند ماه برگزار کرده‌اند، با توجه به زمینه موضوعی کنگره نهم،‌که علوم اطلاعات و هوش مصنوعی است، تقریبا همه کمیته ها به مشاغل نوین و مهارتهای لازم و نیز استفاده از هوش مصنوعی پرداخته‌اند ‌تا جائیکه ما در کمیته صنفی، پیشنهاد برگزاری مشترک به کمیته آموزش دادیم و خواستار بررسی کارهای کمیته‌ها شدیم که از تکراری شدن موضوعها جلوگیری شود.

عرض می‌کردم که همه به مشاغل نوین و استفاده از فناوری برای ساخت شغلهای تازه اشاره کردند و با اینهمه، در همایش مطالبات صنفی هم با اینکه ‌فعالیتهای خود را در مورد یافتن شغل توضیح دادند، ‌و تاکید بر ساختن شغل کردند، در بخش سوالات، ‌باز هم سوالاتی که طرح شد، ‌پیگیری وضعیت استخدامها و آزمونهای استخدامی بود.

عزیزان من،  من به عنوان کهنه کتابدار سوگند می‌خورم که شرایط شما را می‌فهمم. من هم فرزاندنی چون شما در خانه خودم و اطرافیانم دارم . مساله سرشکستگی و افسردگی در اثر بیکاری را خوب می‌شناسم. سر بلندی بین دوستان و خانواده را می‌شناسم، مساله سخت معیشت خانواده‌ها در شرایط تورمی وحشتناک کنونی را می‌دانم،‌ و نگرانیهای همین امروز را که هر جا می‌رویم می بینیم که از هم سوال می‌کنند مکانیسم ماشه فعال بشه،‌ چه می‌شود. فیلمهای احتکار مواد غذایی توسط عده‌ای زالو که در این شرایط هم دست از خیانت خود به مردم بر نمی‌دارند و خون مردم را می‌مکند را دارم می‌بینم. من هم همینجا زندگی می‌کنم. من هم ضمن اینکه از مدیران می‌خواهم که پیگیر مسایل شغلی باشند،‌ از شما هم می‌خواهم که از هر جا که هستید یک قدم جلوتر بگذارید،‌ و شما هم از اینکه صرفا منتظر استخدام در مکانی به نام کتابخانه باشید گذر کنید، و به مهارتهای مورد نیاز برای ساختن شغل خود بپردازید.    

و در پایان به تحقیقی اشاره می‌کنم که کمیته مطالعات صنفی در کنگره پنجم ارائه داد، بررسی آگهی‌های دو نهاد امریکایی بسیار مشهور در حوزه کاریابی است. آگهی‌های کتابخانه‌ها و مراکز اطلاعات برای گرفتن نیروی مورد نیاز خود در انجمن کتابداری امریکا و در مجله Library Journal که از قدیم محل آگهی‌های  شغلی و کاریابی کتابداران و حرفه مندان علوم اطلاعات و نیز آگهی استخدام  کتابخانه ها و مراکز اطلاعات علمی – اجتماعی بودند.  همین امروز هم شما می‌توانید به این دو مرکز مراجعه کنید و ببینید آگهی‌های استخدام چه نیازهایی اعلام می‌کنند. .به یاد دارم تحقیق کردیم تا ببینیم آگهی‌ها چه تفاوتی کرده و بعد هم نیازمندیهای تازه را بیرون آوردیم و  در نشست کنگره ارائه دادیم. اینجا هم اشاره ‌ای می کنم، در آن تاریخ کتابخانه‌ها به ندرت به دنبال فهرست نویس بودند، این کار را کتابخانه‌های ملی دارند انجام می‌‌دهند، ولی متخصص جستجوی عمیق و جستجوی موضوعی Search Specialist  و متولی وبسایت و طراحی خدمات و کارهای فناورانه زیاد آگهی می‌شود. در این آگهی‌ها به ندرت می‌بینید که مدرکی اعلام شده، باشد. بگویند ما یک کتابدار لیسانس یا فوق لیسانس می‌خواهیم استخدام کنیم، یک مهارت را آگهی می‌کنند.

در اینجا از دو پاراگراف از مقاله‌ای که در زمان کنگره پنجم از آن استفاده کردیم را نقل می‌کنم [1]،‌ می‌بینید که همه آگهی‌ها مدرک را اصل قرار نداه‌اند، ‌و دست کم از 1983 تا 2003 ، این روند، کاهش یافته، و تا چه حد مهارتها جای مدرک را گرفته است. و در ادامه عرض کنم که اگر امروز مقاله‌هایی که آگهی‌های استخدام را بررسی کرده اند را جستجو کنید، مقاله های بسیاری می‌بینید که حتی تا 2024 را بررسی کرده اند[2] و در بسیاری موارد مشاغل مورد نیاز فناوری اطلاعات است و باید کار را بلد باشید نه اینکه چون مدرک دارید استخدام شوید.

در پایان دو پاراگراف از مقاله استارStarr  (بالا) دو پاراگراف الزامات مدرک تحصیلی و مهارتهای کامپیوتری را نقل می‌کنم. توجه داشته باشید که این دو مطلب سال 2004 منتشر شده اند. و به عنوان حسن ختام از همه شما دعوت می کنم تا در نشست بعدی کمیته مطالعات صنفی شرکت کنید و نیز به عضویت کمیته درآئید و ما را همراهی کنید.

الزامات مدرک تحصیلی.

بدون شک، در سال ۲۰۰۳، آگهی‌های شغلی کمتری نسبت به سال ۱۹۸۳، مدرک کارشناسی ارشد کتابداری را درخواست کرده بودند. در سال ۱۹۸۳، ۸۸.۲۴٪ از کل موقعیت‌های شغلی آگهی‌شده، مدرک کارشناسی ارشد کتابداری را مشخص می‌کردند که تقریباً همیشه به صراحت از یک دانشگاه تحصیلات تکمیلی معتبر ALA بود و ۹۲.۸۹٪ از موقعیت‌های شغلی دانشگاهی شامل این الزام بودند، همانطور که ۸۲.۵۸٪ از آگهی‌های کتابخانه عمومی نیز این الزام را داشتند. در سال ۲۰۰۳، مدرک کارشناسی ارشد کتابداری تنها در ۸۱.۴۲٪ از کل آگهی‌های شغلی مشخص شده بود و ۱۰٪ از آنها عبارت "یا معادل آن" را به مشخصات اضافه می‌کردند که عملاً درصد مدارک کارشناسی ارشد کتابداری مورد نیاز را بیشتر کاهش می‌دهد. بزرگترین تغییر در الزامات در حوزه دانشگاهی رخ داد که تنها ۷۹.۸۱٪ از این موقعیت‌های شغلی، مدرک کارشناسی ارشد کتابداری را به عنوان بخشی از فهرست خود داشتند. دتلفسن (۱۹۹۲) هنگامی که متخصصان شاغل در کتابخانه‌های تحقیقاتی را در سال ۱۹۹۱ مطالعه کرد، متوجه افزایش متخصصان بدون مدرک کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع‌رسانی (M.L.S.) در موقعیت‌های فنی شد، اگرچه وایت (۱۹۹۹) با بررسی همان جمعیت از سال ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۸ روند معکوسی را مشاهده کرد. فوت (۱۹۹۷) دریافت که الزام مدرک کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع‌رسانی تنها در دو سوم از آگهی‌های شغلی کتابدار سیستم‌ها که برای سال‌های ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۴ بررسی کرد، وجود داشته است.

الزامات مهارت‌های کامپیوتری.

در سال ۱۹۸۳، ۳۰.۸۱٪ از مشاغل آگهی‌شده برای موقعیت‌هایی بودند که به نوعی از مهارت‌های کامپیوتری نیاز داشتند. ۱۰.۹۳٪ دیگر از موقعیت‌ها، داوطلبانی با مهارت‌های کامپیوتری را ترجیح می‌دادند که در مجموع ۴۱.۷۴٪ می‌شد. مجموع قابل مقایسه برای سال ۲۰۰۳ با ۴۵.۳۶٪ به طور چشمگیری بیشتر نبود، اما تعداد بیشتری، ۳۹.۸۹٪، از موقعیت‌هایی بودند که «نیازمند» این مهارت‌ها بودند، نه «ترجیح‌دهنده». این نشان می‌دهد که «مهارت‌های فنی به بخش جدایی‌ناپذیرتری از کار کتابخانه تبدیل می‌شدند.

در سال ۱۹۸۳، یک درخواست معمول مهارت کامپیوتری شامل «جستجوی پایگاه داده آنلاین مورد نیاز» بود (کتابدار علوم/مرجع، ۱۹۸۳). بسیاری از آگهی‌ها پروژه‌های پیاده‌سازی سیستم کتابخانه‌ای را در حال انجام یا برنامه‌ریزی‌شده برای آینده نزدیک ذکر می‌کردند. برخی از مشاغل به پایگاه‌های داده آنلاین خاص یا ابزارهای کتابشناختی اشاره می‌کردند به امید جذب متقاضی با تجربه مرتبط. با این حال، در سال ۲۰۰۳، اطلاعیه‌ها سطح کاملاً جدیدی از تخصص کامپیوتری را درخواست می‌کنند، همانطور که در این آگهی برای یک کتابدار سیستم‌ها ذکر شده است که باید «توانایی تعیین الزامات امنیت شبکه؛ [و] دانش مستند از زیرساخت‌ها و پروتکل‌های شبکه LAN و WAN» را داشته باشد (کتابدار سیستم‌ها [موقعیت جدید]، ۲۰۰۳). در این اطلاعیه برای یک موقعیت خدمات الکترونیکی، از فردی که این موقعیت را اشغال می‌کند انتظار می‌رود «سیستم یکپارچه کتابخانه (Endeavor)، فهرست وب، نرم‌افزار های امانت و گردش، مخازن و و اسپارگاههای الکترونیکی و گزارش‌های Access را حفظ کند» (کتابدار خدمات الکترونیکی، ۲۰۰۳). مثال دیگر این است که برای یک کتابدار مرجع که باید «دانش HTML یا نرم‌افزار تألیف وب» را داشته باشد (کتابدار مرجع/آموزش، ۲۰۰۳). تحقیقات گذشته در بخش دانشگاهی این تغییرات را به خوبی مستند کرده است. ژو (۱۹۹۶) رشد چشمگیری در تقاضا برای مهارت‌های کامپیوتری از سال ۱۹۷۴ تا ۱۹۹۴ مشاهده کرد، که بزرگترین جهش در دهه ۱۹۷۰ رخ داد، زمانی که کتابخانه‌ها تازه شروع به پذیرش سیستم‌های خودکار کرده بودند. لوئیس (۲۰۰۲) با مشاهده اینکه الزامات مهارت‌های کامپیوتری در حوزه‌های خدمات فنی کتابخانه‌ها آغاز شد و در دهه ۱۹۸۰ به مشاغل اداری منتقل شد، به نتیجه مشابهی رسید. بیل و آدامز (۲۰۰۰) دریافتند که ۶۶.۹٪ از کل موقعیت‌های شغلی در سال ۱۹۹۶ به مهارت‌های کامپیوتری نیاز داشتند، در مقایسه با ۴۰.۵٪ که توسط ریزر و شونمن (۱۹۹۲) در سال ۱۹۸۸ یافت شد.

عزیزان، این دو پاراگراف از مقاله گفته شده، را دیدید و این مربوط به سال 2003 است که با 1983 مقایسه شده. الآن 22 سال از آن تاریخ می گذرد، کتابخانه‌ها، به ویژه کتابخانه‌های دانشگاهی – تخصصی نیاز شدید به منابع الکترونیکی دارند، ‌و کتابخانه‌های فیزیکی روز به روز کوچکتر شده‌اند، هوش مصنوعی هم پا به میدان گذاشته، تحلیل آن را به شما وامی‌گذارم.

منتظرتان در کمیته مطالعات صنفی هستیم.

عمرانی، سید ابراهیم (1404). «باز هم درباره مطالبات صنفی: یادداشتی بر نشست پیشین و دعوت به نشست آینده». سخن هفته لیزنا، شماره ۷۶2، 31 شهریور ماه  ۱۴۰۴

[1]. Starr, Joan. A Measure of Change: Comparing Library Job Advertisements of 1983 and 2003. Libres. volume 14, issue 2 (2004)

[2] . Noorhidawati, A. & Yanti Idaya Aspura.   Job advertisements for data visualization in academic libraries: A content analysis of job postings. The Journal of Academic Librarianship. Volume 50, Issue 4, July 2024