استانداردها و مدلهای مفهومی حوزه مدیریت اطلاعات بررسی شد

به گزارش خبرنگار لیزنا، همایش «هم اندیشی پیرامون بومی سازی استانداردهای حوزه مدیریت اطلاعات» با همکاری شرکت پارس آذرخش و انجمن کتابداری و اطلاع رسانی روز چهارشنبه، مورخ 29 دی 1389، از ساعت 16:30 در سالن شریعت زاده کتابخانه ملی آغاز به کار کرد.

در ابتدا دکتر رحمت الله فتاحی، عضو هیأت علمی گروه علوم کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه فردوسی مشهد، درباره «قانونمندی جهان کتابشناختی :مروری بر توسعه استانداردها و الگوهای سازماندهی اطلاعات و دانش» به ایراد سخنرانی پرداخت: "وجود رابطه مشخص میان آثار در جهان کتابشناختی بسیار مهم است. می توان پیش بینی کرد که خانواده های کتابشناختی رو به گسترش است. بنابراین ساختار و روابط در حال پیچیده تر شدن هستند و حرفه ما نیز متأثر از همین گسترش است."

وی درباره  خاستگاه تدوین اصول سازماندهی بیان کرد: "افزایش منابع اطلاعاتی مبتنی بر دانش پیشین، گسترش خانواده های کتابشناختی به لحاظ آثار وابسته، ویرایش ها (بیان ها، نمودها، نسخه ها) و تنوع بیشتر در روابط میان اعضای خانواده های کتابشناختی باعث تدوین اصول سازماندهی با دقتی بیشتر شده اند. قواعد فهرستنویسی توصیفی و موضوعی، طرح های رده بندی، مستندسازی نام های اشخاص و تنالگان ها، مستندسازی سرعنوان های موضوعی از توسعه قواعد و استانداردهایی مرتبط به منظور به ضابطه در آوردن دسترسی به جهان کتابشناختی می باشند."

عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد، پس از اشاره به سیر تحول اصول و قواعد فهرستنویسی مانند قواعد آنتونی پانیتسی، کاتر و نیز ندوین الگوی FRBR  و قواعد RDA  به عنوان قواعد بین المللی فهرستنویسی در سال 2010، بهره گیری از فناوری اطلاعات را نیز مؤثر دانست و تأکید کرد: "ایجاد قواعد ISBD، ایجاد فرمت مارک در دهه 1960، و تلاش یونسکو و ایفلا برای ایجاد فرمت یونی مارک و سایر مارک های ملی ناشی از تأثیر فناوری اطلاعات در این زمینه است."

وی درباره توسعه مدل های مفهومی برای جهان کتابشناختی تصریح کرد: " کارگروه FRBR در سال 1990 با هدف ضابطه مند کردن ساختار و روابط میان آثار در جهان کتابشناختی مبتنی بر مدل موجودیت - رابطه ایجاد شد."

مدل های مفهومی را نباید استانداردهای سازماندهی به شمار آورد

وی ضمن اشاره به گروه های موجودیت ها و مشخصه های هر گروه در FRBR به ارائه اطلاعاتی از دیگر مدل های مفهومی پرداخت و  افزود: " مدل مفهومی فراد FRAD (مدل مفهومی ملزومات کارکردی داده های مستند) به منظور ضابطه مند کردن شکل نام ها با توجه به فزونی آن ها در محیط وب، مدل مفهومی فرساد FRSAD (مدل مفهومی ملزومات کارکردی داده های مستند موضوعی) با هدف ضابطه مند کردن شکل موضوع ها با توجه به فزونی آن ها در محیط وب، از تلاش های مکمل در این زمینه است."

دکتر فتاحی در ادامه به رویکردهای علمی به ایجاد و توسعه استانداردها و الگوهای مفهومی اشاره کرد: "ایجاد کمیته های تخصصی استاندارد سازی مانند کمیته ملی مارک و کمیته استانداردها در ایران، تأسیس انجمن ها و کمیته های تخصصی سازماندهی  مانند تأسیس کمیته سازماندهی اطلاعات و دانش، تأسیس شاخه ایرانی انجمن بین المللی سازماندهی دانش از رویکردهای جامعه علمی در توسعه موارد مذکور است."

وی در پایان با توجه به اهمیت رو به افزایش سازماندهی و استانداردهای جهان وب اذعان کرد: "هماهنگ سازی نرم افزارهای کتابخانه ای با مدل های مفهومی، تمرکز بر نیازها و رفتارهای کاربران در ارتباط با جهان کتابشناختی، تصویر سازی بهتر و معنادارتر برای جهان کتابشناختی و حرکت به سوی عملیاتی کردن مفهوم «جهان در 3 کلیک» از چشم انداز های افق موجود است."

دکتر میترا صمیعی، عضو هیات علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی، درباره «کاربرد پذیری استانداردهای حفاظت دیجیتال  در عصر نوین اطلاعات» ایراد سخنرانی کرد: "حفاظت دیجیتالی شامل آرشیو سازی دیجیتالی و دستیابی دائمی است و تنها استاندارد حفاظت دیجیتالی، الگوی مرجع نظام اطلاعات آرشیو باز (OAIS) است."

وی ضمن توضیح استانداردهای متس و ابرداده حفاظت و پرمیس بیان کرد: " OAIS تنها استاندارد بررسی در حفاظت دیجیتالی است. به عبارتی آرشیوی از افراد و سیستم است که چارچوبی کلی را برای ساخت و نگهداری انباره دیجیتالی ارائه می کند و درحکم یک راهنماست. و از مزیت های آن دارا بودن خزانه واژگان، کامل بودن و محدود نکردن پیاده سازی و اجرا است. تمام کتابخانه های عضو کنسرسیوم بین المللی حفاظت اینترنتی از این مدل استفاده کرده اند."

مقوله های اطلاعاتی که در الگوی مرجع OAIS به کار گرفته شده است همان چارچوب اولیه اطلاعات حوزه ابرداده حفاظت است.

دکتر صمیعی درباره بسته های اطلاعاتی در این الگو اظهار کرد: "سه بسته اطلاعاتی تحویلی یا واسپاری SIP، آرشیوی AIP و اشاعه DIP در این الگو وجود دارند. و در این مدل شیء اطلاعاتی عنصر مهمی است."

وی در ادامه افزود: "دریافت، ذخیره سازی آرشیوی، مدیریت داده، مدیریت (سرپرستی)، برنامه حفاظتی دستیابی 6 عملکرد عمده در این الگو هستند. که بخش دریافت مانند بخش فراهم آوری کتابخانه سنتی، بخش ذخیره سازی آرشیوی در کتابخانه سنتی مانند مخزن و قفسه ها ی کتاب  و بخش مدیریت داده مانند بخش فهرستنویسی در کتابخانه سنتی عمل می کند."

عضوهیأت علمی سازمان اسنادوکتابخانه ملی درباره بهره گیری از این استاندارد تصریح کرد:" این استاندارد موجب کنترل و نظارت کافی برای حفاظت بلند مدت اطلاعات می شود و از سیاست ها و رویه های مدون پیروی می کند و کاهش هزینه ها را از طریق افزایش یکپارچگی تعاملات کاربران را در پی دارد."

وی در پایان به «کمیته فنی TC4» اشاره نمود: "این کمیته در مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران با 4 زیرمجموعه و 3 تیم گروه کاری در حال فعالیت بر روی الگوی مذکور است و از علاقه مندان دعوت به همکاری کرد."

سیده افروزه حسینی شکرایی و امیر مهدی عنبری  درباره «ارائه مدل اولیه استانداردهای فرآیند مدیریت اطلاعات» ایراد سخنرانی کردند.

عنبری درباره هدف انجام این طرح تصریح کرد: " شناسایی و ارائه الگویی از پرکاربردترین استاندارد ها، پروتکل ها، شیوه ها و مدل های مدیریت اطلات در کتابخانه، آرشیو و موزه جهت تبیین راهکارهایی به منظور اولویت بندی و بومی سازی و پیاده سازی این استانداردها هدف اصلی اجرای این طرح است."

استانداردهای شناخته شده دراین طرح بر اساس سه فرآیند مجموعه سازی، سازماندهی، اشاعه و بازیابی اطلاعات است.

وی افزود:" توجه به کارکرد پذیری استانداردها، مرزبندی و نقاط اشتراک بین حوزه ها، استفاده از واژگان در فرآیندهای شناخته شده درحوزه ها، بسط و گسترش تمام سطوح کلی و جزئی مدل در یک نمای واحد از بالاترین تا پایین ترین سطح از ابداعات و نوآوری ها در ارائه این مدل است."

عنبری درباره دیدگاه های خاص در این مدل اذعان داشت: " دقت در کاربرد هر یک از استانداردها در حوزه خود، شناسایی چارچوب دقیق استاندارد، بررسی اهمیت استانداردها از نظر امکان بومی سازی و رعایت محدودیت های موجود دراین مسیر و بررسی امکان همزمان از چند استاندارد در مسیر انجام پروژه از دیدگاه های خاص در ارائه این مدل است."

حسینی در ادامه به معرفی مدل پرداخت: "مدل پیشنهادی به بررسی استانداردهای سه حوزه کتابخانه، موزه و آرشیو می پردازد. کارکردهای اصلی مدیریت اطلاعات در نظر گرفته شده در این مدل از 5 بخش سازماندهی (Organization)، اشاعه و بازیابی (Dissemination)، نگهداری (Preservation)، مدیریتی (Administrative)  و میانکنش پذیری (Interoperability) تشکیل شده است. هریک از استانداردها از دیدگاه های گوناگون نگاشته شده است و کارکرد های اصلی مذکور به کارکردهای فرعی تقسیم شده است."

وی درادامه به چشم اندازهای پیش رو اشاره کرد: "ترجمه، تألیف و مستندسازی استانداردها، مشخص نمودن میزان و نحوه کاربرد هر یک از استانداردها، تکمیل فرآیندهای اصلی معرفی و جایگاه استانداردها در مدل پیشنهادی و بررسی امکان و نحوه بومی سازی استانداردهای مورد نیاز و بررسی مخاطرات این مسیر از چشم اندازهای پیش رو است."

سپس مهندس محمد آباقری، کارشناس نرم افزار شرکت پارس آذرخش، درباره «ضرورت هم اندیشی پیرامون بومی سازی استانداردها ی حوزه مدیریت  اطلاعات» صحبت کرد: "در دوره اول فعالیت شرکت پارس آذرخش (1367-1377)  رضایت محوری رکن اصلی کار بود. در دوره دوم (1377-1384) کیفیت محوری رکن اصلی کار بود که توسعه، اصل وفاداری و سود کسب و کار را در پی داشت و در دوره سوم (1382-1392) انتظار محوری رکن اساسی و اصلی است که با طرح تکفا و سهولت ارتباطات و تعاملات، حرکت به سمت محیط های جدید، اهمیت استقرار استانداردها را می طلبد. "

هم افزایی در راستای بومی سازی باعث کمرنگ شدن مخاطرات این مسیر می شود.

وی در ادامه درباره مخاطرات دوره سوم فعالیت این شرکت که ضرورت نشست مذکور ناشی از آن است، تصریح کرد: "تولید کنندگان نرم افزار باید از انتظارات کاربران خود پیشی بگیرند و  این روند منوط به این است که ریسک و مخاطرات را  به حداقل برسانند و  در این مسیر باید کاربران را گروه بندی نمود تا تنوع محصولات رضایت گروه های مختلف آن را منجر شود."

سید مهدی طاهری درباره « همگرایی استانداردهای حوزه مدیریت اطلاعات در راستای نسل های جدید وب» به ایراد سخنرانی پرداخت.

طاهری بیان کرد: "زبان نشانه گذاری گسترش پذیر XML به عنوان استانداردی برای بازنمود و تبادل داده ها توسعه یافت. داده هایی که براین مبنا تولید می شوند مستقل هستند و از این طریق تبادل آن ها در میان نظام های ناهمگن ممکن خواهد بود."

همگرایی حرکت از کثرت به وحدت است.

وی در ادامه افزود: "مدل مفهومی به همراه پروتکل های Z39.50  و استانداردهای محتوا به همراه استاندارد متس در نهایت به مدیریت اطلاعات همگرا می شوند."

ادغام وتبدیل استانداردها نوعی همگرایی است.

وی درباره یکپارچگی فرآیندها تصریح کرد: " تغییر رویکردهای پیش آمده در این مسیر رویکرد شیء گراست و نیز توصیف شیء بدون توجه به بافت. باید توجه داشت که یک شیء محتوایی خود می تواند از اشیای محتوایی دیگر ساخته شود. حتی فراداده های مربوط به یک شی ء محتوایی خود می تواند اشیای محتوایی باشد."

ارتباطات میان اشیای محتوایی منجر به تولید دانش می شود.

عضو هیأت علمی مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی ایران اذعان کرد: " وب 2 و وب 3 (وب معنایی)  با استفاده از اتخاذ رویکرد شیء گرا، حرکت به سمت شبکه های مفهومی (هستی شناسی ها)، یکپارچگی فرآیندها، میانکنش پذیری منجر به همگرایی در نسل های جدید وب می شوند."

در ادامه، دکتر سعید رضایی شریف آبادی از دکتر عباس حری  برای سخن پایانی دعوت به سخنرانی کرد. دکتر عباس حری بیان کرد: "مطالب ارائه شده  عالمانه است و نشان از آینده نگری دارد. ولی آنچه که مطرح می شود با آنچه که واقعیت دارد فاصله زیادی دارد. سیاستگذاری در سرمایه گذاری باید به نحوی عالمانه باشد که شرایط موجود را به واقعیت نزدیک کند. بنابراین باید تلاش کنیم تا با همگام شدن مسئولان بخشی از شرایط مذکور ایده آل بازنمون واقعی داشته باشد."

در پایان از اساتید و دانشجویانی که اثر پژوهشی مرتبط با استانداردهای حوزه مدیریت اطلاعات داشتند تقدیر به عمل آمد و به دکتر شعله ارسطوپور، معصومه انصاری، دکتر ملوک السادات بهشتی، دکتر محسن حاجی زین العابدینی، معصومه عادلی، دکتر مهدی علیپور حافظی، دکتر افشین موسوی، دکتر فریبرز خسروی، دکتر فاطمه رها دوست،  پوری سلطانی، سیده افروز حسینی شکرایی، سید مهدی طاهری، دکتر مرتضی کوکبی و دکتر یعقوب نژاد جوایزی به همراه تندیس اهدا شد.

و در ادامه آثار پژوهشی کبری بابایی، ملیحه دلیلی صالح، سیما شفیعی، خدیجه مرادی، سمیه نادی راوندی را قابل تقدیر دانستند.

همایش مذکور در ساعت 19:30 به کار خود پایان داد.

خبرنگار: الهه حسینی