چهار راه حرفه دانشگاه : کنگره حرفه ای متخصصان

لیزنا، ابراهیم عمرانی، سردبیر و دبیر اجرایی دومین کنگره متخصصان علوم اطلاعات: کنگره در پیچ و تاب شتابان خود به نقطه آخر نزدیک می شود و یک بار دیگر اهل حرفه را در کنار دانشگاهیان خواهیم دید. نقطه شروع کنگره برای انجمن همین بود: دانشگاه راه خودش را می رود و حرفه هم راه خودش، باید فضایی ایجاد کنیم که اینها کنار هم بنشینند و حرف یکدیگر را گوش کنند. در همایشها و کنگره ها بیشتر معمول است که یک سخنران صحبت کند و عده ای گوش کنند، بیائیم فضایی درست کنیم که تعداد بیشتری حرف بزنند و اساتید هم حرف اهل حرفه را بشنوند و در شیوه ها و منابع درسیشان تغییر ایجاد کنند.

 دانشگاهیان اهل تلاش در بیست سال گذشته چند بار دور هم نشسته اند و از سر حسن نیت رئوس دروس را تغییر داده اند، به این امید که نفس تازه ای در حرفه بدمند و حرفه مندان اهل تلاش هم همه نیروی خود را صرف بازآموزیهای فردی و گاهی گروهی کرده اند تا خود را با خواسته های مراجعان خود هماهنگ کنند، لیکن شما می توانید در مورد میزان موفقیت هریک از دوطرف قضاوت کنید. در قضاوت شخصی من نتیجه خیلی خوب نبوده و باید هر دو گروه و با یاری هم تلاش کنند تا نتیجه مطلوب حاصل شود.

سالها است که می نویسیم که تغییر دروس لازم است ولی کافی نیست. شما برای درسهای تازه به مدرس هم نیاز دارید، به منابع هم نیاز دارید به دسترسیهای خوب به شبکه و پایگاهها هم نیاز دارید. چند دانشگاه جامع دارید که اگر درس جدیدی داشته باشند بتوانند از اساتید دیگر گروههای دانشگاه استفاده کنند؟ ولی تا جائیکه در آمارها گفته اند ما بیش از ۷۰ گروه کتابداری داریم در بقیه گروهها چه اتفاقی می افتد؟ چه کسانی این دروس تازه را ارائه خواهند کرد؟ هنوز این مشکل وجود دارد که هر استادی موظف می شود که هر درسی را ارئه نماید و اصلا به تخصص استاد توجهی نمی شود و برخی اساتید بسیار  کم تجربه و گاهی از سر کمی دانش خودشان هم نیز باور دارند که همه درسهای رشته علم اطلاعات را می‌توانند ارائه کنند که شاید فاجعه همینجا باشد. یعنی همکاران عزیزی که هم درس کتابخانه های کودک و هم درس  داده کاوی، هر دو را تدریس می کند، خودش هم به گستردگی رشته و علمی بودن آن باور ندارد.

ورودیهای کنکور  هم برایمان مشکل ایجاد می‌کند. ورودیهای به اشتباه آمده به کارشناسی که در آینده مبدا ورودی کارشناسی ارشد و دکتری هم خواهند بود اغلب از رشته هایی می آیند که برای برخی از گرایشهای علم اطلاعات مناسب نیستند و برای برخی از شاخه های علوم اطلاعات نیز که نیاز داریم در کارشناسی ارشد از رشته های تخصصی دیگر دانشجو بگیریم،‌ جاذبه کافی برای ورود ایجاد نشده است.

سوی دیگر حرفه است. نمی گویم همه دانش آموختگان ولی خیل عظیمی از آنها با هیجان فراوانی وارد بازار کار می شوند. در سالهای اخیر باید بگوئیم معضل بیکاری گریبانگیر رشته ما هم شده است، رشته ای که بسیار دیرتر از خیلی از رشته ها که نامشان دهان پرکن است از نظر بازار کار اشباع شده است. بلی رشته ما نیز از نظر بازار کاری به اشباع نزدیک شده ولی هنوز بازار کار مشخص خود را دارد و مانند رشته هایی نیست که می خوانند و نمی دانند در آینده قرار است چه بکنند و چه شغلی داشته باشند. ما می دانیم قرار است چه کارهایی بکنیم و رشته ای کاربردی هستیم و با اینهمه در شرایط فعلی کشور معضل بیکاری را داریم و باید جمله بالا را اینگونه اصلاح کنم:

آن دسته از فارغ التحصیلان ما که وارد بازار کار می شوند و به کتابخانه یا شرکتی یا مرکزی وارد می شوند با هیجان و شوق فراوان و البته اندکی ترس می روند که آموخته های خود را به آزمون بگذارند که با مسایل مختلفی روبرو می شوند که من به دو نکته مهمتر از نظر خودم اشاره می کنم:

۱- انتظاراتی که از آنها می رود و کارهایی که باید انجام دهند و هیچ کجای جزوه های اساتید نوشته نشده بوده است. رئوس مطالب اساتید ما با بازنگریهای پی در پی کمیته برنامه ریزی به داده کاوی و فهرستنویسی در کهکشان معنایی وب و برنامه نویسی تغییر یافته اند ولی ما مشکلمان در کتابخانه این است که رکوردهای فیپا شده کتابخانه ملی در سایت در دسترس نیست یا قابل انتقال به نرم افزارمان نیست. درس اساتید "مجموعه سازی در کتابخانه عمومی" را به من می آموزد و تکیه بر فهرستنویسی و رده بندی دارند و من روبروی مراجعه کننده کتابخانه عمومی هاج و واج می نشینم و نمی توانم دو کلمه با او صحبت کنم. آموزشی که کتابدار کتابخانه عمومی هم می گیرد با یکی دو درس متفاوت همان است که کتابدار دانشگاهی می گیرد و بیشتر تکیه بر دروس فنی است یا دست کم می توانم بگویم بچه ها دروس فنی راحتتر به یادشان می ماند و در مورد بقیه دروس جزوه را برای امتحان حفظ می کنند و بعد هم فراموش می‌کنند. شاید هم مشکل جای دیگر است که بیشتر دانش آموختگان ما در ارتباط گرفتن با مراجعان عام، مشکلاتشان بیشتر است چون بیشتر از مسایل فنی چیزهایی یادشان مانده و با خود به کتابخانه آورده‌ا ند.

۲- مشکل دوم از سوی همکاران خودمان ایجاد می‌شود. همکارانی که انگیزه هایشان را از دست داده اند و با نگاهی عاقل اندر سفیه با این تازه واردان نگاه می کنند و از هر فرصتی استفاده می کنند که به اینها بگویند، بشین سر جات بابا. ما هم اولی که آمدیم مثل تو پدر خودمون را در می آوردیم ولی آخرش فهمیدیم فایده نداره. کسی قدر کار ما را نمی داند. خیلی زور نزن و خودت را خسته نکن و از روزی که خود من در اوایل دهه ۱۳۵۰ وارد کارهای کتابخانه شدم این حرف را شنیده ام و هنوز هم از زبان کهنه کارمندان و نه کتابداران تکرار آن را می شنوم.(من اسم این عزیزان را می گذارم کهنه کارمند و با شرمندگی می گویم که برایشان به واقع شان کتابداری قائل نیستم). کهنه کارمندانی که برایشان دیگر کار درکتابخانه یا واحدهای اداری تفاوتی نمی کند و بیشتر می‌آیند که حقوقی بگیرند و به خانه ببرند و روزگاری بگذرانند. ولی اگر بخواهم از حق نگذرم این را راست می گویند روزی که شروع کردند انگیزه داشتند،‌ مانند همه جوانان. البته موافق هستم که کارشان باید مورد توجه قرار بگیرد،‌ ولی بیشتر موافقم که خودشان باید کارشان را مورد توجه قرار دهند. مدیرانی که از سر حادثه بالای دست ایشان قرار گرفته اند در بسیاری موارد شایستگی و صلاحیت لازم برای کار را ندارند.  من نفی نمی‌کنم انگیزه کشی این قبیل مدیران را ولی انگیزه ای که قابلیت کشته شدن داشته باشد،‌ اگر حتی به دست مدیران ناکارآمد کشته نشود،‌ جای دیگری در معرض فنا خواهد بود. به شما عرض کنم و باور من این است که این انگیزه کشی عامل بسیار مهمتری دارد که کمتر به آن توجه می شود و آن تکرار کردن خودمان است.

همانطور که در بخش اول و صحبت درباره دانشگاه گفتم، آموزشهای ما در خیلی از مسئولیتهایی که از دانش آموختگان ما انتظار دارند کافی نیست. ما نیاز به خود آموزی و بازآموزی داریم و درسهای دانشگاه آموزشهای کلان است و مقدمه ایست بر آموزش حرفه ای و حرفه باید آموزشهای خود و بازآموزیهای لازم را ایجاد کند ولی چه کسی باید درس بدهد؟ باز هم اساتید دانشگاه؟ در برخی موارد بله ولی نه در همه موارد. حرفه، آموزشگرهای حرفه ای خوب هم نیاز دارد. به ویژه در شرایط حاضر که به علت بحران بیکاری دانش آموختگان گاهی لستادی بدون سابقه حتی یک ساعت کار در محیط حرفه ای درسهای کاملا کاربردی را ارائه می کند که حاصلش را همه دیده ایم. استادی که خودش در محیط حرفه ای کار نکرده باشد، مجبور است درسهای کاربردی را هم از روی جزوه های دیگران ارائه کند و مشکل از همینجا شروع می شود و می رود تا ثریا دیوار کج.

و در ادامه باید بگویم وقتی من حرفه ای بازآموزی نمی شوم و خود آموزی هم نمی کنم در نتیجه مجبورم خود را تکرار کنم. یعنی یک کار معین را می خواهیم چندین سال تکرار کنیم. تکرار بزرگترین قاتل انگیزه است. شاید جذاب ترین فعالیتها هم وقتی به تکرار می کشد،‌ زیبائیهای خود را از دست می دهد و من اصطلاحا می گویم داریم خودمان را تکرار می کنیم و باید از این چنبره با تلاش بیرون بیائیم و اگر بمانیم،‌حتما به نفرات بعدی خواهیم گفت برای کی کار می‌کنید؟ برای چی کار می‌کنید؟ ما هم وقتی اومده بودیم مثل تراکتور کار می کردیم و قدرمان را ندانستند. عزیز گرامی این خوت هستی که قدر خودت را ندانسته ای، سیستم هم کمکت کرده. سیستم این قدرت را دارد، البته نه در برابر همه افراد،‌ ولی تکرار  کردن خود به تنهایی قدرت این را دارد که همه افراد را از پای بیندازد.

وظیفه یک جمع حرفه ای آسیب شناسی و ارائه راه حل است. یکی از وظایف کنگره های حرفه ای در دنیا دادن راه حلی است آسیب شناسانه برای جلوگیری از تکرار خود. چه در بعد اساتید که چشمشان را نبندند و جزوه ای را سی سال درس ندهند و چه در بُعد اهل حرفه که بیایند و ایده بگیرند و کار تازه ای را شروع کنند و از دایره تکرار خود را بیرون بکشند. کنگره حرفه ای بزرگترین کاری که می کند، کنار هم قرار دادن اساتید و حرفه مندان در کنار هم است و کنگره متخصصان علوم اطلاعات با همین هدف شروع کرده و امسال هم ادامه می دهد و با استقبال و تشویق شما، ‌سالهای بعد هم باید باشد و باید فضایی را ایجاد کند تا همه حرفهای هم را بشنوند. 

انجمن همه تلاش خود را در این چند ماه انجام داده و از هر کس که دست یاری ما را پذیرفته کمک گرفته ایم تا به این هدف والا جامه عمل بپوشانیم از اینجا به بعد شما هستید که به جمع متخصصان علوم اطلاعات رونق می‌دهید و محفل را با تجارب و دانش خود اعتلا می بخشید.

۱۵ و ۱۶ آبان در کتابخانه ملی منتظرتان هستیم.

 عمرانی، سید ابراهیم.«چهار راه حرفه دانشگاه : کنگره حرفه ای متخصصان».سخن هفته لیزنا، شماره ۳۱۰، ۱۰ آبان