به یکصدمین «گاهی دور/ گاهی نزدیک» خوش آمدید!

لیزنا (گاهی دور/گاهی نزدیک: 100): فاطمه پازوکی، دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه الزهرا: خوب به خاطر دارم آن پانزدهمین روز از بهمن ماه 1391 که دوست گرانمایه، جناب آقای داریوش علمیحمدی پیشنهاد تصدی مسئولیت ستون گاهی دور/گاهی نزدیک را به بنده دادند. آن هنگام با شنیدن آن پیام هم خوشحال شدم و هم راستش کمی تا قسمتی مضطرب. خوشحال از آن رو که همواره لیزنا و تیم پرتلاشش را می ستودم که کاری نو و گسترده و ارزشمند را در کتابداری و اطلاع رسانی مملکت انجام می دهند و از این رو همراه این تیم بودن افتخاری است بزرگ و دشوار از آن جهت که فعالیت در یک پایگاه خبری نسبت به دیگر محملهای ارتباطی کاری به مراتب پیچیده تر و پر از ظرائف بسیار است. دلیل آن هم هم دامنۀ گسترده تر مخاطبان، با انواع و اقسام سلیقه، پیشینه و سطح دانش این رسانه است و از سوی دیگر عنصر زمان در آن اهمیتی خاص دارد. تأخیر در نگارش برای یک مجله تخصصی مشکل خاصی ایجاد نمی کند اما گذر روز و بعضاً ساعتی تأخیر در رساندن یک مطلب و روزآمد کردن پایگاه می تواند یک مطلب را از مطلبی داغ به اطلاعی بی اهمیت (اصطلاحاً بیات) بدل کند و این تعلل گناهی است نابخشودنی، چرا که ممکن است عمر مفید یک اتفاق مهم به پایان برسد و دیگر خواندن یا نخواندن آن توفیر نکند. از این رو پذیرفتن چنین مسئولیتی آن کال بودن خبری می طلبد و شاخکهایی تیز. در همین زمان و در ارتباط با این مطالب، جلسه ای با حضور سردبیر، مدیرمسئول و دیگر عوامل محترم لیزنا برای آشنایی بیشتر با روند، جزئیات و شرایط فعالیت در ستون ترتیب داده  شد و پس از آن دوره جدید آغاز گردید. به لطف خدا و یاری همراهان عزیز و دلسوز، این مسیر تا بدینجا طی شد. امروز به شمارۀ 100 رسیدیم و این می تواند بهانه ای باشد برای مرور اجمالی بر آنچه گذشته و پیش رو است.

فعالیت در لیزنا یک کار گروهی تمام عیار است و کار گروهی همیشه لذت ها و در عین حال سختی های خاص خود را دارد. به ویژه آن که این فعالیت به صورت مکتوب آن هم در یک خبرگزاری و با امکان درج نقطه نظرات خوانندگان در قالب کامنت باشد. می توان حدس زد این امر چه تبعات و مشکلاتی می تواند در پی داشته باشد. همچنین بسیاری از افراد خواهان انتشار مطالب خود خارج از نوبت انتشار هستند، گاهی اصلاحات مطالب به مذاق نویسنده آن خوش نمی آید و گله مند می شود، گاهی افراد از انتشار کامنتی در پای مطلب خود عصبانی می شوند و خواهان حذف آن هستند، حتی گاهی افراد از تصویر درج شده در حاشیه مطالب لب به شکوه می گشایند، گاه بارها و بارها خواهان اصلاح بخش/بخشهایی در مطلب منتشر شدۀ خود هستند و گاه تأکید دارند که مطلبشان حتماً در ستون خاصی منتشر شود. در بسیاری از مواقع هم، به علت ناآشنایی با روند داوری و انتشار مطالب در ستون، زمان سپری شده را ناشی از بی توجهی یا کندی روند انتشار می دانند که معمولا با ارائه توضیحات مکتوب (و بعضا تلفنی) آشتی حاصل می شود.

دریافت مطالب در ستون گاهی دور/گاهی نزدیک به طور معمول از دو مسیر صورت می گیرد. راه اول، سفارش مطلب به فراخور زمان است که به افراد مختلف و اهل قلم سفارش داده می شود و در مناسبت ها یا رویداد خاص در رشته منتشر می شوند. راه دوم، دریافت مطالب از سوی افرادی است که دست به قلم برده و مطلبی را تهیه و برای لیزنا ارسال می کنند. این مطالب، در گروه هیأت تحریریه لیزنا طرح و نقطه نظرات داوری دریافت و به نویسنده مطلب منتقل می شود. پس از انجام اصلاح های محتوایی، در نهایت پیرایش های لازم برای انتشار مطلب انجام شده و پس از آن، در نوبت انتشار قرار می گیرد.

رویکرد کلی در انتشار مطالب آن است که با مطالب نوشته شده توسط جوانها با رویکردی باز و همراه با گشاده رویی حداکثری و متّه به  خشخاش  گذاری حداقلی برخورد شود و اهتمام بر آن است که به افراد برای نوشتن و انتشار مطلب کمک شود تا در هر سطح و با هر زاویه نگاه، تشویق به نوشتن شوند و خوشبختانه از همین رهگذر مطالب بسیار خوب، اثربخش و پربازدیدی داشته ایم.

مروری بر مطالب منتشر شده تا بدین جا (پیوست 1) نشان می دهد که موضوعات متعددی در آینۀ گاهی دور/گاهی نزدیک منعکس شده است. از گروه بحث کتابداری گرفته تا نقد بر همایشهای برگزار شده، فعالیتهای حرفه ای، معرفی کتابخانه ها و افراد شاخص، مسائل روز جامعه کتابداری، مسائل روز جامعه در ارتباط با کتابداری، کتابخانه های عمومی، کتابخانه ملی، مشکلات حرفه، پژوهش، نویسندگی و موارد دیگر. غالب مطالب منتشر شده به قلم جوانان نگاشته شده و همانطور که پیش تر عرض شد قرار بر سیاست دربهای گشوده است و سعی شده عامل به شعار «ما برای وصل کردن آمدیم» باشیم. از این رو مطالب متعددی حتی نه چندان تخصصی، مجال ظهور داشته اند و اتفاقاً اقبال خوانندگان نیز نشان داده که هر زمان کلامی از دل برآید بر دل می نشیند و لازم نیست حتماً مطلبی خیلی تخصصی باشد که بازدیدکنندۀ زیاد داشته باشد. چنانچه رتبه اول میان مطالب پربازدید در ستون گاهی دور/گاهی نزدیک، به مطلب شمارۀ 65 با عنوان «بخوانیم و بنویسیم: غلبه بر کمال­گرایی» اختصاص دارد که تا زمان نگارش این مطلب 10325 بازدید داشته است. پس از آن مطلب شماره 26 در واکنش به یک برنامۀ تلوزیونی با عنوان «نگاهی به برنامه زاویه» در رتبه دوم قرار دارد و با اینکه کامنتی ذیل آن درج نشده اما 8789 بازدید داشته است. رتبه سوم این فهرست نیز به مطلب شماره 97 در ارتباط با کتابخانه های عمومی با عنوان «کودک امروز ، کتابخانه­ های امروز» اختصاص دارد که 7923 بازدید داشته است.لازم به توضیح است، فعلا امکان ارائه آمار بازدید مطالب به تفکیک آی.پی. وجود ندارد و از این رو تعداد بازدیدها به معنای تعداد بازدیدکننده نیست. فهرست ده مطلب پربازدید این ستون در جدول 1 آمده است.

جدول1: فهرست مطالب گاهی دور/گاهی نزدیک پربازدید تا شمارۀ 100

برخی از مطالب منتشر شده واکنش بیشتری از سوی مخاطبان در پی داشته و آن ها را به درج نظر تشویق کرده است. فهرست مطالب با بیشترین تعداد نظرات در جدول 2 آمده است. نگاهی به فهرست این مطالب نشان می دهد که باز هم پرداختن به مشکلات و چالش های فراروی کتابداران و دانشجویان و نگاه انتقادی به امور جاری حرفه، بیشترین واکنش را از سوی خوانندگان لیزنا در قالب درج کامنت در پی داشته است. آخرین مطلب این ستون که در زمان نگارش این مطلب هنوز در صفحه نخست قرار داشت (آیا باید کودکان سکوت کنند؟) نیز تاکنون 26 کامنت دریافت کرده که در این فهرست قرار می گیرد و مهر تأیید دیگری بر خاص بودن موضوع کتابخانه های عمومی، برای مخاطبان است. اتفاق خاصی هم در رابطه با همین مطلب افتاد که ذکر آن خالی از لطف نیست. یادداشت خانم کریمی، شمارۀ 101 گاهی دور/گاهی نزدیک است که به رسم معمول می بایست نیمۀ آبان منتشر می شد اما از آنجایی که در ارتباط با سمینار نهاد کتابخانه های عمومی و شهرداری بود، اگر در آن روز منتشر نمی شد مطلب به اصطلاح می سوخت. از این رو در یک اقدام استثنایی، شماره 101 را قبل از 100 منتشر کردیم!

جدول2: فهرست مطالب گاهی دور/گاهی نزدیک با بیشترین کامنت تا شمارۀ 100

ناگفته نماند برخی از کامنتها به همان دلایلی که در سیاست های مرتبط با انتشار مطالب و نظرات در اینجا آمده، تأیید و منتشر نشده اند اما رویکرد کلی بر آزادی بیان و ابراز نظراتی هرچند مخالف نظر نویسنده یا منظر کلی لیزناست و بارها شاهد بوده ام که تیم همراه، علی رغم نامتعارف بودن برخی نظرهای درج شده، رأی به تأیید و انتشار آن دادند تا راه برای ابراز عقیده و هم اندیشی و بازخورد، بسته نشود.

برخود فرض می دانم در اینجا از این تیم همراه به سردمداری آقای ابراهیم عمرانی که برای کل گروه نقش پدری و استادی دارند قدردانی کنم. از مهسا فرد حسینی نازنین که همواره با دقت فراوان در منتهای خوشرویی پیگیر امور است و معصومه نیک نیای عزیز که با شرح صدر و جدیت مسائل را پیگیری می کند و نیز از آقای هرندی پور گرامی که مدیریت انتشار متون در ستون و پشتیبانی فنی را برعهده دارند صمیمانه سپاسگزارم. همچنین از آقای داریوش علیمحمدی و آقای دکتر یزدان منصوریان که در بازبینی، داوری و ارزیابی و ارتقاء کیفی مطالب از هیچ کوششی فروگذار نمی کنند کمال تشکر را دارم. و از همۀ نویسندگان بزرگوار و ارجمندی که قلم رنجه فرموده و چراغ این ستون را روشن و پرفروغ نگاه داشته اند.

در پایان از دانشجویان عزیز و آینده ساز و کتابداران ارجمند و کلیه حرفه مندان برای «مشارکت» در مباحث این ستون به طور عام، و «نگارش مطلب» به طور خاص دعوت می نمایم. همه می دانیم که مشکلات زیادی در برنامه درسی، محتوای کتابها، کلاسها، کارآموزی، کتابخانه ها، مسائل معیشتی و... وجود دارد اما چه کسی بهتر از خودمان بر این دغدغه ها واقف است و چه کسی جز ما مسئولیت انعکاس این مسائل را دارد؟ چه کسی بهتر از دلسوخته گان می تواند شرح سوختن را بیان کند آنچنانکه نیک گفته اند: احساس سوختن به تماشا نمی شود. باید دریافتها و دغدغه ها را با دیگر اهالی دل که شاید منتظر تلنگر و بیان ما هستند شریک شد و آن وقت انتظار چاره جویی داشت. از یاد نبریم که با گفت و شنودهای درگوشی در کنج کتابخانه ها و پشت میز و نیمکتهای کلاس، کسی حرفمان را نمی شنود.

حال که خوشبختانه رسانه ای تخصصی داریم که صدایمان را به گوش همگان برساند، وظیفه و مسئولیت ما چندین برابر می شود. تعداد بازدیدها نشان می دهد، حدود 5-6هزار بازدید از هر مطلب صورت می گیرد. پس دغدغه و کلام ما به سهولت می تواند به گوش هزاران نفر برسد. همچنین این حجم بازدید می تواند مشوق خوبی برای افرادی باشد که می خواهند دیده و خوانده شوند و قلمشان در معرض نگاه و مداقۀ هم حرفه ای هایشان قرار بگیرد تا در مسیر نویسندگی پیشرفت کنند.

مؤمن باشیم که در قبال رشته و حرفه خود مسئولیم. به قول استاد مرحوم دکتر حری: حتی به دمی، یا قدمی، یا قلمی.

پیوست1: فهرست یکصد مطلب منتشر شده در ستون گاهی دور/گاهی نزدیک